Pys Plîs

Mae Llinos yn swyddog datblygu gyda Cered, Menter Iaith Ceredigion, ac yn rhinwedd ei swydd dechreuwyd prosiect Yr Ardd yn ardal Llandysul.  Prosiect gardd gymunedol newydd a chyffrous yw Yr Ardd.  Ei bwrpas yw creu ardal gymunedol groesawgar a saff, lle gall pobl o bob oedran dod at ein gilydd i dyfu pob math o blanhigion, i ddysgu sgiliau newydd ac i gymdeithasu yn yr awyr agored yn ardal Llandysul a Phontweli yn y Gymraeg.

Yn ogystal â’i gwaith cymunedol yn y fenter, mae Llinos yn therapydd cyflenwol gyda Clinig Bach y Wlad ac yn gymwys mewn amryw driniaethau.  Mae Llinos a’i chwaer Siân a’i Mam Lorraine wedi bod yn rhedeg y clinig nawr ers 10 mlynedd, ac mae’r tair yn credu’n gryf ac yn angerddol am hybu a hyrwyddo lles ac iechyd da mewn amryw ffyrdd.  Dros y blynyddoedd maent yn gweld pwy mor bwysig yw’r berthynas rhwng bwyd a maeth a’r corff ffisegol ac feddyliol o ran salwch, iechyd a lles.  Nid yw’n pwnc sydd yn gallu eistedd ar ben ei hun.  Pam yn trin y corff, mae’n rhaid cwestiynu’r hyn i ni’n rhoi yn ein corff, y ffordd i ni’n ymdrin â’r corff, ac hefyd ffordd all hwn oll cael ei integreiddio i wneud ni’n bobl iach, hapus, a hyfyw.

Mae Llinos yn edrych ymlaen at ddefnyddio’r rôl yma i rannu’r hyn y mae hi yn gwybod yn barod â eraill.  Mae hi hefyd am fachu’r cyfle i ddysgu fwy wrth eraill, yn enwedig am dyfu a thrin bwyd a thir, ac o hyn, rhoi ar waith yr hyn y mae’n dysgu mewn ffordd holistaidd yn ei bywyd hi a’i chymuned.

Mae Adam Jones yn arddwr brwd o Sir Gaerfyrddin. Mae wrth ei fodd yn tyfu pob math o blanhigion ond yn enwedig ffrwythau a llysiau a cheisio byw bywyd hunangynhaliol.  Mae wastad wedi mwynhau bwyta llysiau ac fe gychwynodd ei ddiddordeb mewn garddio pan oedd yn 3 blwydd oed yng ngardd ei dad-cu yn tyfu a chynaeafu llysiau o bob math i’w bwyta gyda’r teulu.

Pum mlynedd yn ôl, aeth Adam ati gyda’i wraig i brynu eu cartref cyntaf ac roedd sefydlu gardd lysiau newydd yn holl bwysig iddyn nhw. Fe ddechreuodd rannu ei gariad at arddio ar Instagram @adamynyrardd nôl ym mis Awst 2018 gyda’r bwriad o rannu ei fywyd ef, a’i wraig Sara yn yr ardd, a’u taith i fyw bywyd hunan-gynhaliol. Mae’r cyfrif yn cynnwys lluniau o’r ardd, cyngor garddio, hynt a helynt eu hieir, hwyaid a cwêls yn ogystal â rhannu pleserau byw bywyd syml oddi ar y tir. Mae Adam eisiau bod yn Hyrwyddwr Llysiau er mwyn dangos gymaint o gyfleoedd cyffrous sydd gennym nid yn unig i fwyta mwy o lysiau ond hefyd i dyfu ein llysiau ein hunain yn lleol ac mewn modd sydd yn parchu ac yn diogelu natur yr un pryd.

Mae Elizabeth Westaway yn byw yn Abertawe ac mae’n gweithio fel maethegydd iechyd y cyhoedd rhyngwladol.  Hoffai Elizabeth gyfrannu at newid y system fwyd a ffermio i fod yn system amaethyddol agroecolegol/paramaethu/atgynhyrchiol sy’n cynhyrchu bwyd llawn maethynnau a all leihau pa mor gyffredin yw clefydau anhrosglwyddadwy sy’n gysylltiedig â deiet.

Elizabeth yw cyd-sylfaenydd a chyd-gyfarwyddwr Growing Real Food For Nutrition (Grffn) CIC sy’n treialu gwahanol arferion tyfu bwyd er mwyn tyfu, mesur a hyrwyddo ffrwythau a llysiau sy’n llawn maeth i wella iechyd pobl a’r blaned. Mae’n credu bod ei rôl fel Hyrwyddwr Llysiau yn cyd-fynd â nodau Grffn i hyrwyddo pwysigrwydd tyfu a bwyta bwyd llawn maeth er mwyn sicrhau bod ein dinasyddion yn iach a’n planed yn iach.

Myfyriwr yw Zoe Jewell sy’n gobeithio parhau i ddysgu ac mae’n bwriadu astudio deieteg. Er nad yw wedi gweithio yn y diwydiant bwyd o’r blaen, mae ganddi angerdd mawr tuag ato.

Pan ddaeth Zoe yn fam, atgyfnerthwyd ei hangerdd tuag at fwyd hyd yn oed yn fwy gan ei bod am i’w mab gael dechrau mor iach â phosibl mewn bywyd. Gyda’i gilydd mae gan Zoe a’i phartner bump o blant ac yn gweld y gall bwyta’n iach fod yn ddrud iawn, ac felly’n deall pam mae rhai teuluoedd yn dewis bwyd rhatach nad yw mor iach. Fel rhan o’i rôl fel Hyrwyddwr Llysiau, mae Zoe yn edrych ymlaen at gynghori teuluoedd mawr a phlant am sut i fwyta’n iach.

Mae Zoe, sy’n byw yng Nghaergybi, yn awyddus i addysgu’r genhedlaeth iau ynglŷn â llesiant ac mae’n awyddus iawn i’w hannog i flasu llysiau newydd. Drwy dargedu plant yn ifanc, mae’n credu ei bod yn bosibl eu helpu i ddatblygu arferion bwyta da a’u rhannu â’u rhieni. Hoffai Zoe hefyd weithio gyda theuluoedd mawr i’w haddysgu am sut i siopa’n ddoethach ac yn iachach.

Mae gan Jude Thoburn-Price lawer o brofiad o weithio ym maes ymgysylltu â’r gymuned a’i datblygu, cyllid, cyflwyno gweithdai, cyfryngau creadigol a’r celfyddydau. Mae ganddi ddiddordeb mewn helpu eraill fel hi sy’n ei chael hi’n anodd ymdopi o ddydd i ddydd yn ystod cyfnod COVID.

Graddiodd Jude yn ddiweddar o’r Brifysgol gyda Gradd mewn Cynhyrchu Cerddoriaeth Electronig, ond o ganlyniad i’r pandemig, a llai o gyfleoedd yn y diwydiant cerddoriaeth ac addysg, penderfynodd beidio â mynd ymlaen i wneud Doethuriaeth a mynd ati i helpu pobl yn ei chymuned yn Trowbridge, Caerdydd i gael mynediad at fwyd a’i dyfu. Mae’n awyddus i helpu pobl yn ei chymuned i ddysgu am dyfu bwyd ac mae am eu helpu i ddysgu sut y gellir tyfu llysiau a’u defnyddio i greu prydau bwyd maethlon ac iach iddyn nhw a’u teuluoedd.

Drwy ddefnyddio potiau plannu, gerddi neu randiroedd, mae Jude hefyd yn awyddus i helpu’r broses o sefydlu cymuned tyfu a chyfnewid, a hoffai gysylltu â phobl eraill o’r un anian â hi i geisio hyrwyddo hyn fel agenda’r ddinas a helpu pobl Caerdydd.

Ar ôl byw drwy gyfnod anodd yn ystod y 1970au a’r 80au, dywed Jude ei bod yn credu bod garddio a thyfu llysiau a bwyd yn llesol i iechyd meddwl a llesiant pobl, a bod tyfu eich llysiau eich hun yn sicrhau bod gennych fynediad at fwyd da a maethlon, a’i fod yn hanfodol gwybod sut i’w coginio a’u paratoi.

Mae David Williams o Gwmbrân wedi bod yn ymddiddori mewn cynaliadwyedd ac iechyd ers blynyddoedd lawer.  Fel un o sylfaenwyr grŵp coetir cymunedol, mae gan David hefyd lawer o ddiddordeb mewn cynnwys cymunedau ac mae’n gweld pa mor bwysig yw’r awyr agored er mwyn gwella iechyd a llesiant.  Mae hefyd yn aelod o Fwrdd Llais y Goedwig – sef corff ymbarél ar gyfer coetiroedd cymunedol yng Nghymru ac mae’n deall pa mor bwysig yw hyrwyddo tyfu a chasglu bwydydd naturiol a chael mynediad atynt.

Yn broffesiynol, mae gan David swydd ranbarthol ym maes iechyd a gofal cymdeithasol ac mae’n newydd i’r systemau bwyd. Mae’n credu y dylai pawb gael mynediad at fwyd iach – nid dim ond y cyfoethocaf. Hoffai David weld mwy o dir ar gael i bobl allu tyfu bwyd a dysgu am y byd naturiol. Mae’n credu ei bod yn bwysig iawn helpu pobl i gysylltu â’r hyn maen nhw’n ei fwyta – a pha mor dda yw bwyd ffres.

Mae Poppy Nicol yn gweithio fel cydlynydd prosiect i’r Prosiect Global Gardens, sef prosiect tyfu bwyd cymunedol yng Nghaerdydd.  Mae hefyd yn gwneud gwaith ymchwil ar ddyfodol systemau bwyd cynaliadwy a theg.

Hoffai Poppy weld mwy o gynnyrch fforddiadwy ac agroecolegol ar gael ym mhob cymuned. Hoffai hefyd weld rhagor o gyfleoedd i bobl ddysgu mwy am dyfu ffrwythau a llysiau a rhagor o gyfleoedd i dyfwyr agroecolegol y dyfodol allu cael mynediad at dir.

Newydd ddechrau gweithio gyda systemau bwyd mae Tendai Tandi.  Credai Tendai, sy’n byw yng Nghaerdydd, ei bod wedi llwyddo i wyrdroi diabetes math 2 yn naturiol gan ddefnyddio planhigion fel meddyginiaeth. Mae Tendai yn credu bod bwyta mwy o ffrwythau a llysiau o fudd i iechyd pobl a hefyd yn atal clefydau sy’n gysylltiedig â ffordd o fyw megis diabetes. Mae hi hefyd yn credu ei bod yn hynod bwysig i gymunedau gael mynediad at ffrwythau a llysiau, a dysgu iddynt sut i’w coginio a’u storio er mwyn lleihau gwastraff a gofalu am yr amgylchedd.

Mae Tendai yn credu ei bod yn bwysig iawn cael grŵp amrywiol o bobl yn Hyrwyddwyr Llysiau, ac fel aelod o’r gymuned Du Affricanaidd yng Nghaerdydd, dywedodd fod modd iddi gyrraedd y gymuned Pobl Dduon a Lleiafrifoedd Ethnig (BME). Mae Tendai yn awyddus i weld pobl yn bwyta mwy o lysiau a ffrwythau er mwyn gwella eu hiechyd a’u lles.